Στην νεότερη ιστορία η Λάμψακος, είναι μια κωμόπολη, που βρίσκεται στο μυχό του φυσικού ορμού που σχηματίζει το ακρωτήρι Λαμψέκι-μπουρνού, στα στενά του Ελλησπόντου. Είναι κτισμένη στην ίδια θέση που βρίσκοταν η πολύ γνωστή στην ιστορία Αρχαία Λάμψακος. [1]
Ήταν ένα μικτό χωριό με 272 οικογένειες Ελλήνων[2] και 400 οικογένειες Τούρκων, που ζούσε από την αναπτυγμένη γεωργία και κτηνοτροφία. Η Λάμψακος ήταν σχετικά απομονωμένη από το ελληνικό στοιχείο αφού βρισκόταν στην επαρχία Λαμψάκου και είχε γύρω της μόνο τούρκικα χωριά. Οι Έλληνες του χωριού υπάγονταν εκκλησιαστικά στην Μητρόπολη Δαρδανελλίων, με έδρα τα Δαρδανέλλια (Τσανάκαλε). Τα Δαρδανέλια ήταν αρκετά μακριά, 6 ώρες με την άμαξα, οπότε οι Έλληνες είχαν περισσότερες συναλλαγές με το ελληνικό στοιχείο της Καλλίπολης, η οποία βρισκόταν στην απέναντι όχθη του στενού του Ελλησπόντου, μόλις 20 λεπτά με την βάρκα. [3]
Όπως σε όλες τις μικρασιατικές πολεις έτσι και στην Λάμψακο ήταν πλήρης ο διαχωρισμός των Ελλήνων από τον τούρκικο πληθυσμό, τουλάχιστον όσο αφορά τις κατοικίες τους. Ο ελληνικός ρωμιομαχαλάς βρίσκοταν κοντά στην παραλία. Ο τουρκομαχαλάς ήταν σχεδόν διπλάσιος από τον ελληνικό και βρίσκοταν στην εσωτερική περιοχή και προς την ανατολική πλευρά. [4]
Στο κέντρο της πόλης βρισκόταν η κεντρική πλατεία, που είχε δύο χάνια και καφενεία και εκεί σύχναζαν αποκλειστικά οι Τούρκοι. Γύρω από την πλατεία απλώνονταν η αγορά της Λαμψάκου, στην οποία υπήρχαν ανάμικτα μαγαζιά Ελλήνων και Τούρκων. Οι Έλληνες είχαν τα ηνία του εμπορίου στην πόλη. Όπως και σε όλη την Μ. Ασία οι Έλληνες συνήθως ήταν φουρνάρηδες, τσαγκάρηδες, χτίστες και γενικά είχαν την αποκλειστικότητα σε όλα τα μικροεπαγγέλματα. [5]Οι Τούρκοι δούλευαν κυρίως στα χωράφια των μεγαλοκτήμονων Τούρκων, οι οποίοι ζούσαν στην Κων/πολη και παραθέριζαν στο χωριό τους την Λάμψακο μόνο το καλοκαίρι.
Από τα αρχαία χρόνια, η Λάμψακος φημίζονταν για τα αμπέλια και το κρασί της, την παραγωγή του οποίου είχαν αποκλειστικά οι Έλληνες. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο σημερινό χωριό δεν υπάρχει ίχνος αμπέλου, καθώς με την αποχώρηση των Ελλήνων η καλλιέργεια αυτή εγκαταλείφτηκε.
Στην τοπική αυτοδιοίκηση οι Έλληνες έχοντας περιορισμένα διοικητικά δικαιώματα. Τα όργανα διοίκησης της κοινότητας των Ελλήνων ήταν η δημογεροντία και η σχολική εφορία και μια σχολική επιτροπή, η οποία ελεγχόταν από τον Μητροπολίτη. [6]Η θρησκεία ήταν ζωτικός παράγοντας στην επιβίωση των Ελλήνων στην Μικρά Ασία και αυτό επιβεβαιώνεται και από το γεγονός ότι λογοδοτούσαν στον Μητροπολίτη και θεωρούσαν αυτόν διοικητή τους. [7]
[1] Σαράντης Σ. 1987, Η πατρίδα μου η Λάμψακος, Εκδόσεις Ιωλκός, Αθήνα, σελ. 49
[2] Αρχεία Ν. Ευβοίας, Γενικά Αρχεία του Κράτους, «Λάμψακος, Επαρχίας Κυζίκου», Χαλκίδα
[3] Αρχείο Προφορικής Παράδοσης, γραπτή μαρτυρία του Κουκουλήθρα Κυριάκου, πρόσφυγα Λαμψάκου πρώτης γενιάς. Αρχείο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών
[4] Σαράντης Σ. 1987, Η πατρίδα μου η Λάμψακος, Εκδόσεις Ιωλκός, Αθήνα, σελ. 55
[5] Μαγνητοσκοπημένη συνέντευξη του Ιωάννη Μπουσμούρη, πρόσφυγα Λαμψάκου δεύτερης γενιας
[6] Αρχεία Ν. Ευβοίας, Γενικά Αρχεία του Κράτους, «Λάμψακος, Επαρχίας Κυζίκου», Χαλκίδα
[7] Σαράντης Σ. 1987, Η πατρίδα μου η Λάμψακος, Εκδόσεις Ιωλκός, Αθήνα, σελ. 49